ภาษาถิ่นจันทบุรี

ภาษาที่ชาวจันทบุรีใช้พูดกันเป็นภาษาไทยที่ใช้พูดในภาคกลางทั่ว ๆ ไป แต่สำเนียงและหางเสียงผิดเพี้ยนกันไป เป็นสำเนียงของชาวจันทบุรีโดยเฉพาะ นอกจากนั้นสำเนียงในแต่ละท้องถิ่นยังผิดเพี้ยนกันไปอีกมากน้อยต่างกัน ภาษาชองชาวชองพูดภาษาของตนเอง ไม่มีภาษาเขียนไม่มีการจดบันทึกทางประวัติศาสตร์ จังหวัดจันทบุรีมีชาวชองอาศัยอยู่มากกว่าจังหวัดอื่น ส่วนมากอยู่ในอำเภอโป่งน้ำร้อน และอำเภอมะขาม

ภาษาชอง

เป็นภาษาในตระกูลภาษาออสโตรเอเชียติก สาขามอญ-เขมร สาขาย่อยเปียริก ใกล้เคียงกับภาษาสมราย ใช้พูดในหมู่ชาวชองใน ระยอง จันทบุรี และตราด มีผู้พูดทั้งหมด 5,500 คน ในกัมพูชามี 5,000 คน ตามแนวชายแดนไทย-กัมพูชาระหว่างจังหวัดจันทบุรีของไทยกับจังหวัดโพธิสัตว์ของกัมพูชา ในไทยมี 500 คนในจังหวัดจันทบุรีและตราด ชื่อสถานที่ใน 3 จังหวัดนี้หลายแห่งมาจากภาษาชอง เช่น ระยอง มาจากภาษาชอง "ราย็อง" แปลว่าประดู่ ภาษาชองต่างพื้นที่กันมีความแตกต่างกันบ้าง แต่สำหรับชาวชองแล้ว ถือว่ายังพอสื่อสารกันได้

ตัวอักษร

เดิมทีภาษาชองไม่มีตัวอักษรสำหรับเขียน เนื่องจากเป็นภาษาที่ใช้พูดเท่านั้น แต่ในภายหลังก็มีการกำหนดให้ใช้อักษรไทยบางตัวเขียนภาษาชอง ซึ่งกำหนดโดยนักวิจัยของมหาวิทยาลัยมหิดล แล้วสะกดตามอักขรวิธีของภาษาไทย (การอ่านตามที่เขียนอาจไม่ถูกสำเนียงตามต้นฉบับ อย่ายึดถือเป็นแหล่งอ้างอิงจนกว่าจะได้ยินสำเนียงจากเจ้าของภาษา)

พยัญชนะ

• พยัญชนะต้นใช้อักษรไทยดังนี้: ก ค ง จ ช ซ ญ ด ต ท น บ ป พ ฟ ม ย ร ล ว อ ฮ

• พยัญชนะสะกดใช้อักษรไทยดังนี้: -ก -ง -จ -ญ -ด -น -บ -ม -ย -ว -ฮ

ตัวอย่างศัพท์ภาษาชอง

สำเนียง ต.พลวง จ.จันทบุรี ตัวอย่างคำศัพท์ต่อไปนี้เป็นตัวอย่างภาษาชองสำเนียง ต.พลวง จ.จันทบุรี

• โตด แปลว่า หัว

• กะล่าง แปลว่า หู

• จึ่ม แปลว่า คน, มนุษย์

• อูน แปลว่า พ่อ

• เม่อ แปลว่า แม่

• เจวนิ๊ แปลว่า ไปไหน

• อินต็องท่อแซ แปลว่า ที่บ้านทำอะไร

สำเนียง ต.ตะเคียนทอง จ.จันทบุรี

• กะปาว คือ ควาย

• แหลก คือ ไก่

• ตา คือ เป็ด

• แซ คือ นา

• ยาง คือ เต่า

• ปรีง คือ น้ำมันเชื้อเพลิง

• ปึ๊ด คือ น้ำมันประกอบอาหาร

• ตั๋ก คือ ใหญ่

• ตั๋กโป คือ ใหญ่โต

• แจง คือ แหวน

• ชึ่ม คือ คน

• อูน คือ พ่อ

• เม่ คือ แม่

• เคน คือ ลูก

• เคนมฺล๋อ คือ ลูกชาย(วัยรุ่น)

• เคนแหล้ง คือ ลูกสาว(วัยรุ่น)

• เคนซา คือ ลูกสะใภ้

• เคนฮาย คือ ลูกเขย

• ลึง คือ พี่

• โบด คือ น้อง

• ดูง คือ มะพร้าว, บ่อน้ำ

• หฺน้อง คือ ภูเขา

• พรี่ คือ ป่า

• มู้จ คือ ผี

• ซู้จ คือ มด

• ซี คือ งู

• ชอ คือ หมา

• ชี้ม คือ นก

• หฺช้ก คือ หมู

• วา คือ ลิง

• จั๊ง คือ สีดำ

• เง่ย คือ สีแดง

• โพร่ง คือ สีขาว

• ต๊อง คือ กลัว

• อิน คือ กู ฉัน ผม บุรุษที่ 1 ปัจจุบันมักใช้ว่า ชัน แทน เพราะสุภาพกว่าคำนี้ใช้แทนตัวผู้มีอายุน้อยกว่าพูดกับผู้ใหญ่

• ญั่ง คือ เรา เป็นเอกพจน์ บุรุษที่ 1

• แฮง คือ เรา เป็นพหูพจน์ บุรุษที่ 1

• ผู้ คือ เธอ คุณ บุรุษที่ 2

• ดั๋ก คือ เขาคนนั้น บุรุษที่ 3

• ไพ่ คือ มัน บุรุษที่ 3

• กะปิ๊ คือ อะไร

• หอบ คือ กิน รับประทาน (ใช้สำหรับข้าวเจ้าที่หุงสุกแล้วแบบข้าวสวยเท่านั้น)

• ชา คือ กิน ดื่ม ทุกอย่างนอกเหนือจากข้าวเจ้าที่หุงสุกแล้วแบบข้าวสวย

• ยา คือ แมงป่อง

• นาย คือ ช้าง

• ยานาย คือ แมงป่องช้าง ตัวอย่างประโยค ชันท่อนยานายทูด ฉันถูกแมงป่องช้างต่อย

• โหด คือ ตาย

• หม่ะโหด คือ ฆ่า

• หม่ะฮาม คือ เลือด

• หม่ะ คือ ฝน

• หม่า คือ เข็ม

• ฮาย คือ ข้าวเปลือก

• ฮายฮฺมีบ คือ ข้าวเหนียวเปลือก

• โค คือ ข้าวสาร

• โคฮฺมีบ คือ ข้าวเหนียวที่เป็นข้าวสาร

• ปล็อง คือ ข้าวหุงสุก

• ปล็องฮฺมีบ คือ ข้าวเหนียวหุงสุก

• เคิ่ด คือ เจ็บ, ป่วย

• ชั๊บ คือ จับ

• ชั๊บเคิ่ด คือ จับไข้, เป็นไข้<>/p

• กา คือ ปาก

• กอก คือ คอ

• ชุ่ย คือ ก้น

• ตูด คือ จมูก, จุด (ไฟ)

• ล่าง คือ หู, ทราย

• โม่ย คือ 1 ใช้เมื่อนับ

• โม่ะ คือ 1 ใช้เพื่อบอกจำนวน เช่น ชึ่มโม่ะหนั่ก คือ คนหนึ่งคน

• พ่าย คือ 2

• เพ้ว คือ 3

• โพ้น คือ 4

• พรัม คือ 5

• ตอง คือ 6

• นู่ย คือ 7

• ตี คือ 8

• ช่าย คือ 9

• ร่าย คือ 10

• ต็อง คือ บ้าน

• เน้ม คือ ต้น (ไม้)

• อูด คือ ไม้

• เน้มอูด คือ ต้นไม้

• ปางอูด คือ ดอกไม้

• ปรั๊ก คือ เงินก้อน (เงินจำนวนมาก)

• มาด คือ ทอง

• ปรั๊กมาด คือ เงินทอง

• ม่าย คือ อย่า (ห้าม)

• มาย คือ แม่ม่าย, พ่อม่าย

• ขา คือ รู้, ทราบ

• อิ้ คือ ไม่

• อีน คือ มี

• อิ้อีน คือ ไม่มี

• ท็อม คือ ลุง, ป้า

• มฺรา คือ น้า, อา

• ชุนหฺนาบ คือ ปลูกต้นกล้า

• ต๊อกหฺนาบ คือ ถอนกล้า

• จอยแซ คือ ไถนา

• เทือกแซ หรือ เริ่ดแซ คือ คราดนา

• ถู่งฮาย คือ ดำนา

• จูดฮาย คือ เกี่ยวข้าว

• ตัวอย่างประโยค

• วั่นอันผู้หอบปล็องเฮ๊ยโด คือ วันนี้คุณกินข้าวหรือยัง

• หมู่แฮงก้อแป็นช่องแซ้มยังซาเหฺลาะ คือ พวกเราก็เป็นคนไทยเหมือนกันนะ

• ฉ่องแฮงม่องช่องแซ็มก้อแป็นชึ่มยังซา คือ คนชองเรากับคนไทยก็เป็นคนเหมือนกัน

• ม่ายท่ออึ้ดช่องซุ๋กดั๋กหฺพึเหลาะ คือ อย่าทำให้ชาวบ้านเขาเอือมระอานะ

• "โจทอมจีเรี่ยนปริญญาโทแฮะห์ เพ่ยเรี่ยนปาหนีฮ์ " คือ หลานป้าจีเรียนปริญญาโทเหรอ เขาเรียนที่ไหนหล่ะ

ปัจจุบัน

ปัจจุบันภาษาชองกำลังอยู่ในขั้นวิกฤต คนเฒ่าคนชาวแก่เสียดายที่ภาษาชองจะสูญหายไป ปัจจุบันมีชาวชองอาศัยถิ่นฐานเดิม ตำบลคลองพลู กิ่งอำเภอเขาคิชฌกูฏ(ปัจจุบันมีแหล่งที่พูดกันมากที่สุดในตำบลตะเคียนทอง) จังหวัดจันทบุรี ประมาณ 6,000 คน แต่ที่พูดได้มีเพียงประมาณ 500 คน โดยส่วนใหญ่เป็นคนสูงอายุ ที่มีอายุ 50 ปีขึ้นไป ส่วนวัยรุ่นชาวชองนั้นอายที่จะพูดภาษาดั้งเดิมประจำชาติพันธุ์ของตน

ขณะนี้มหาวิทยาลัยมหิดล พยายามจะฟื้นฟูโดยให้ชาวบ้านมีส่วนร่วมในการบันทึกเสียง และถอดภาษาพูดเป็นภาษาเขียน ให้โรงเรียนบ้านคลองพลูสอนภาษาชองให้กับลูกหลานชอง แทรกเป็นหลักสูตรท้องถิ่นในช่วงชั้น ประถมศึกษาปีที่ 3 ถึงชั้นประถมศึกษาปีที่ 5