เร่วหอม

เป็นพืชท้องถิ่นที่พบได้ในจังหวัดตราดและจันทบุรี เป็นเร่วที่มีลักษณะแตกต่างจากเร่วชนิดอื่น ๆ ทั้งในด้านของลักษณะ กลิ่น รสชาติ และส่วนที่นำมาใช้ในการประกอบอาหาร ซึ่งในปัจจุบันมีการปลูกเร่วหอมเพื่อจำหน่ายมากขึ้น และยังสามารถนำไปแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ ได้อย่างหลากหลาย

• วงศ์ : Zingiberaceae วงศ์เดียวกับ ขิง ข่า กระวาน และเร่ว

• สกุล : Etlingera สกุลเดียวกับกาหลา และปุด

• ชื่อวิทยาศาสตร์ : Etlingera pavieana (Pierre ex Gagnep.) R.M.Sm.

• ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ : Etlingera punicea (Roxb.) R.M. Smith

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

ลำต้น

เป็นพืชใบเลี้ยงเดี่ยว และเป็นพืชล้มลุก มีลำต้นแบ่งออกเป็น 2 ส่วน คือ

1. ลำต้นใต้ดิน มีลักษณะเป็นเหง้าอยู่ใต้ดิน เรียกว่า ลำต้นจริง มีลักษณะเป็นกระเปราะ แตกไหลสีขาวอมชมพูออกจากเหง้าเป็นหลายแฉกเพื่องอกเป็นต้นใหม่ เนื้อเหง้ามีกลิ่นหอม

2. ลำต้นเหนือดิน เป็นส่วนที่โผล่อยู่เหนือดินแทงออกจากเหง้าใต้ดิน มีลักษณะวงกลมสีเขียวอมน้ำตาล ซึ่งประกอบด้วยส่วนของกาบใบจำนวนหลายชั้นเรียงซ้อนกันแน่น เรียกว่า ลำต้นเทียม มีความสูงประมาณ 2-4 เมตร เมื่อลูบคลำลำต้นจะรู้สึกสากมือ

ใบ

เร่วหอมจัดเป็นพืชใบเลี้ยงเดี่ยว แตกออกเรียงสลับตรงข้ามกันบนลำต้นส่วนเหนือดิน แบ่งออกเป็น 3 ส่วน คือ ส่วนกาบใบ เป็นส่วนกาบที่ห่อหุ้มแกนลำต้น โดยห่อเป็นชั้นร่วมกับกาบใบของใบอื่น ถัดมาเป็นก้านใบ มีขนาดสั้น และถัดมาเป็นแผ่นใบ มีลักษณะเรียวยาว แผ่นใบเรียบ หนา มีสีเขียวเข้ม และเป็นมัน แผ่นใบอ่อนมีสีเขียวอ่อน ขอบใบเรียบเรียบหรืออาจพบมีการโค้งเล็กน้อย มีเส้นกลางใบขนาดใหญ่ และมองเห็นชัดเจน ใบกว้างประมาณ 4-7 เซนติเมตร และยาวประมาณ 30-50 เซนติเมตร ปลายใบมีติ่งสั้น 1-1.5 เซนติเมตร

ดอก

ดอกเร่วหอม จะแทงออกจากเหง้าที่อยู่ใต้ดิน ดอกมีลักษณะเป็นช่อ ยาวประมาณ 4-6 เซนติเมตร มีก้านช่อดอกสั้น ตัวช่อดอกประกอบด้วยดอกย่อยเรียงซ้อนสลับกันตามความยาวของก้านดอก ตัวดอกประกอบด้วยกลีบดอกสีแดงสดใส ขนาดประมาณ 2.5-4 เซนติเมตร

ผล

ผลเร่วหอม มีผลขนาดเล็ก ภายในมีเมล็ดสีดำเรียงตัวอัดแน่น

ประโยชน์เร่วหอม

1. เหง้าของเร่วหอมมีกลิ่นหอม และมีรสเผ็ด ช่วยดับกลิ่นคาว และเพิ่มรสชาติของอาหารได้เป็นอย่างดี จึงนิยมนำมาบดเป็นผงสำหรับใช้เป็นเครื่องเทศผสมในการทำอาหารหลายชนิด อาทิ ผัดเผ็ด แกงป่า แกงเลียง ต้มพะโล้ และก๋วยเตี๋ยว เป็นต้น ทั้งนี้ ชาวจังหวัดจันทบุรี และจังหวดอื่นในภาคตะวันออกนิยมปลูกเร่วหอมเป็นผักสวนครัวภายในบ้านหรือหัวไร่ปลายนาสำหรับใช้ประกอบอาหาร และเก็บจำหน่ายเป็นรายได้เสริมในครัวเรือน

2. แก่นลำต้นอ่อนหรือยอดอ่อน มีกลิ่นหอม และกรอบ นิยมใช้ประกอบอาหารได้หลายอย่าง อาทิ ลวกเป็นผักจิ้มน้ำพริก แกงเลียง ผัดฉ่า และผัดเผ็ด เป็นต้น

3. รากมีกลิ่นหอม ใช้ทำหรือเป็นส่วนผสมของยาเส้น และยาหอมเย็น

สรรพคุณเร่วหอม

ราก และเหง้าใต้ดิน

– ใช้เป็นยาขับปัสสาวะ

– ใช้เป็นยาขับลม แก้ท้องอืด ท้องเฟ้อ

– ช่วยลดไข้

– แก้หอบหืด

แก่นอ่อนลำต้น ยอดอ่อน และใบ

– ใช้เป็นยาขับปัสสาวะ

ดอก

– ช่วยลดไข้

– แก้ผดผื่นคัน

ผล

– ช่วยแก้ไข

– แก้ริดสีดวง

– แก้ไอหืด ไอมีเสมหะ